Nghệ An có 468,281 km đường biên giới tiếp giáp với nước bạn Lào. Đặc biệt, Nghệ An còn là quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người đã cùng với Chủ tịch Cay-xỏn Phôm-vi-hẳn của nước CHDCND Lào đặt nền móng cho mối quan hệ hữu nghị truyền thống giữa hai Đảng, hai Nhà nước và Nhân dân hai nước Việt Nam – Lào. Đây chính là những tiền đề để tỉnh Nghệ An ngày càng thắt chặt, tăng cường mối quan hệ hợp tác với nước bạn.
Bên cạnh đó, việc có chung đường biên dài nên hình thành những mái nhà hai quốc tịch tại các bản, làng sát hai bên biên giới vẫn thường xảy ra. Hầu hết cư dân di cư tự do và kết hôn không giá thú đang sinh sống ở các xã biên giới đều đã có cuộc sống ổn định, có nhà ở, đất canh tác tại nơi cư trú. Tuy nhiên, chưa được nhập quốc tịch, chưa được đăng ký hộ tịch, hộ khẩu, giấy tờ tùy thân… Thực trạng này không những làm cho cuộc sống người di cư gặp khó khăn mà còn phát sinh nhiều vấn đề phức tạp cho công tác quản lý dân cư tại khu vực biên giới.
Từ năm 2019 trở lại đây, nhờ phối hợp thực hiện hiệu quả Thỏa thuận giữa Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Chính phủ nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào về việc giải quyết vấn đề người di cư tự do và kết hôn không giá thú trong vùng biên giới hai nước. Nhiều công dân Lào – Việt đang sinh sống, cư trú tại các huyện biên giới hai nước đã được Chính phủ hai nước Việt Nam – Lào, tạo điều kiện nhập quốc tịch để ổn định cuộc sống (cụ thể Nghệ An – Hủa Phăn: có 137 người Lào ở lại nơi cư trú; 210 người Nghệ An được ở lại nơi cư trú; Nghệ An – Xiêng Khoảng: 63 người Lào ở lại nơi cư trú, 307 người Nghệ An được ở lại nơi cư trú. Nghệ An – Bôlykhămxay: 02 người Lào ở lại nơi cư trú; 4.255 người Nghệ An được ở lại nơi cư trú).
Đến nay, tỉnh Nghệ An đã hoàn thành thủ tục nhập quốc tịch cho tất cả các công dân Lào được phê duyệt ở lại nước gốc. Đây là việc làm nhân văn góp phần thắt chặt thêm tình đoàn kết, hữu nghị, hợp tác toàn diện giữa 2 nước Việt Nam – Lào và các tỉnh biên giới của Lào với các huyện biên giới của Nghệ An. Đồng thời, tạo thuận lợi cho công tác quản lý nhà nước về dân cư vùng biên giới ngày càng chặt chẽ; giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo quốc phòng – an ninh.
Các công dân mới khi được trao tận tay quyết định nhập quốc tịch đều bày tỏ lòng trân trọng và biết ơn Đảng, Nhà nước Việt Nam nói chung, cấp ủy, chính quyền tỉnh Nghệ An nói riêng. Như anh Thò Bá Lỳ (SN 1992), hiện trú tại bản Huồi Mới 1, xã Tri Lễ, huyện Quế Phong vốn là người ở tỉnh Sầm Nưa (Lào) bén duyên với cô gái Mông Lỳ Y Tổng nên Thò Bá Lỳ sang Việt Nam ở rể và coi quê vợ như quê hương thứ hai. Đôi vợ chồng trẻ hiện đã có 3 đứa con và theo chia sẻ của anh Lỳ thì hạnh phúc càng tròn đầy hơn khi tháng 9/2021, anh đã được nhận quyết định công nhận là công dân Việt Nam.
Bên cạnh sự hợp tác chặt chẽ trong lĩnh vực chính trị, an ninh, quốc phòng, những năm gần đây quan hệ hợp tác trong lĩnh vực kinh tế, thương mại giữa tỉnh Nghệ An và các tỉnh nước bạn Lào có những bước phát triển mạnh mẽ. Trong giai đoạn 2017-2022, kim ngạch thương mại hai chiều giữa tỉnh Nghệ An và Lào tiếp tục giữ mức tăng trưởng ổn định. Riêng năm 2021, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu giữa Nghệ An và Lào đạt 22,8 triệu USD. Hoạt động đầu tư, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp Nghệ An tại Lào tiếp tục được duy trì, đẩy mạnh. Hiện nay, có 20 doanh nghiệp của Nghệ An trực tiếp đầu tư, kinh doanh vào thị trường Lào trên các lĩnh vực: khai thác khoáng sản, công nghiệp chế biến chế tạo, sản xuất và kinh doanh thép xây dựng, du lịch lữ hành, kinh doanh xe tải nhỏ, kinh doanh nông, thủy sản, hàng tiêu dùng, vận tải kho bãi… với tổng vốn đầu tư hơn 86 triệu USD.
Các hoạt động đầu tư, hỗ trợ phát triển cũng được triển khai tích cực, nổi bật nhất là dự án đầu tư xây dựng Bệnh viện Hữu nghị tỉnh Xiêng Khoảng, sử dụng vốn viện trợ phát triển chính thức của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ Lào, giao tỉnh Nghệ An triển khai thực hiện với tổng mức đầu tư 497.245 triệu đồng. Đến nay, dự án đã cơ bản hoàn thiện và tỉnh Nghệ An cũng đã giúp đỡ tỉnh Xiêng Khoảng trong công tác đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ y, bác sĩ tại Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An và Trường Đại học Y khoa Vinh; giúp thực tập nâng cao trình độ bác sĩ tại các trạm xá huyện biên giới, các bệnh viện ở tỉnh Nghệ An và tạo điều kiện cho nhân dân trong việc khám, chữa bệnh, điều trị giữa các bệnh viện của 2 tỉnh.
Các hoạt động hợp tác trên các lĩnh vực văn hóa, thể thao, du lịch cũng diễn ra sôi nổi, đặc biệt là giai đoạn trước khi dịch Covid-19 bùng phát với một số hoạt động tiêu biểu như phối hợp tổ chức chương trình Famtrip “Hành trình liên kết” – Hà Nội – Điện Biên – Luang Prabang – Xiêng Khoảng – Nghệ An, quảng bá tiềm năng, thế mạnh phát triển du lịch của các địa phương. Chỉ đạo các cơ quan chức năng triển khai thực hiện các hoạt động xúc tiến du lịch giữa hai tỉnh, như đoàn Famtrip gồm 25 doanh nghiệp du lịch và cơ quan báo chí Lào sang khảo sát các tuyến điểm du lịch của tỉnh Nghệ An. Qua đó, đã hỗ trợ nhau tuyên truyền, quảng bá về tiềm năng, thế mạnh của mỗi bên, giúp thu hút lượng khách du lịch quốc tế đến với mỗi tỉnh.
Ngoài ra, thời gian qua, tỉnh Nghệ An cũng đã kịp thời hỗ trợ các tỉnh Xiêng Khoảng, Hủa Phăn, Bôlykhămxay, Sa Vẳn Na Khẹt lương thực, thực phẩm, trang thiết bị y tế phục vụ công tác phòng, chống dịch COVID-19 với tổng giá trị gần 6 tỷ đồng; góp phần khẳng định mối quan hệ gắn bó chặt chẽ và tinh thần tương thân tương ái, giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn giữa tỉnh Nghệ An và các tỉnh Bạn.
Bên cạnh đó, tỉnh Nghệ An đã quan tâm đẩy mạnh công tác hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực cho các tỉnh nước bạn Lào. Tính riêng từ năm 2017 đến nay, tỉnh Nghệ An đã và đang tiếp nhận đào tạo theo diện học bổng tổng cộng khoảng 1.000 cán bộ, học sinh, sinh viên cho 6 tỉnh nước bạn Lào là Xiêng Khoảng, Hủa Phăn, Bôlykhămxay, Viêng Chăn, Khăm Muộn và Sa Vẳn Na Khẹt. Các ngành chức năng tỉnh Nghệ An cũng đã tích cực đẩy mạnh công tác đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ các ngành chức năng tương ứng của các tỉnh nước bạn Lào tiếp giáp biên giới. Các hoạt động hợp tác về giáo dục đào tạo đã góp phần hỗ trợ các tỉnh Bạn đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực trong tình hình mới.
Để củng cố, tăng cường mối quan hệ hợp tác với nước CHDCND Lào trong giai đoạn mới, Nghệ An xác định tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân hai bên biên giới chấp hành tốt quy chế biên giới hai nước. Đẩy mạnh công tác đấu tranh, phòng ngừa, ngăn chặn hoạt động di cư tự do, truyền đạo trái phép và các loại tội phạm trên biên giới; phát huy hiệu quả hoạt động kết nghĩa giữa các cụm dân cư hai bên biên giới. Triển khai thực hiện tốt 02 văn kiện pháp lý biên giới Việt Nam – Lào và các Biên bản cuộc họp thường niên hàng năm giữa Đoàn đại biểu biên giới hai nước. Phối hợp chặt chẽ trong công tác quản lý xuất, nhập cảnh qua các cửa khẩu, tuần tra bảo vệ đường biên, cột mốc, công tác nắm, trao đổi tình hình, tuần tra đảm bảo an ninh trật tự; phối hợp giải quyết dứt điểm những vấn đề vướng mắc, tồn tại liên quan đến 2 bên biên giới.
Tỉnh ủy, UBND tỉnh Nghệ An cũng chỉ đạo các ngành chức năng tiếp tục các chính sách hỗ trợ các tỉnh biên giới xây dựng và phát triển hạ tầng, nhất là hạ tầng thương mại và hạ tầng giao thông để góp phần phát triển kinh tế khu vực cửa khẩu. Tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, các địa phương hợp tác, đầu tư trên cơ sở tiềm năng, thế mạnh, nhu cầu của các bên theo quy định của pháp luật và đôi bên cùng có lợi.
Đặc biệt, trong năm 2022 – năm đoàn kết hữu nghị Việt Nam – Lào, Sở Ngoại vụ Nghệ An đã tham mưu với UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 370/KH-UBND về tổ chức các hoạt động kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Lào và 45 năm ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam – Lào. Theo ông Trần Khánh Thục – Giám đốc Sở Ngoại vụ, mở đầu cho chuỗi hoạt động này là sự kiện Bộ Quốc phòng phối hợp với Tỉnh ủy Nghệ An tổ chức thành công Hội thảo khoa học “50 năm Chiến dịch phòng ngự Cánh đồng Chum – Xiêng Khoảng: Thắng lợi và bài học kinh nghiệm” tại thị xã Cửa Lò. Ban Tổ chức hội thảo đã nhận được hơn 80 tham luận tập trung đi sâu phân tích và góp phần khẳng định chiến thắng Cánh đồng Chum – Xiêng Khoảng là một thành công xuất sắc trong lãnh đạo, chỉ đạo chiến tranh cách mạng; là biểu tượng sinh động về tình đoàn kết vĩ đại, trong sáng, thủy chung giữa Đảng, Nhà nước, Quân đội và Nhân dân hai nước Việt Nam – Lào.
Theo Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An Thái Thanh Quý, thì “tài liệu của hội thảo sẽ là những dữ liệu lịch sử hết sức quý báu của Đảng, Nhà nước và của tỉnh Nghệ An phục vụ công tác học tập, nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục lòng yêu nước, tình đoàn kết quốc tế cao cả giữa Việt Nam – Lào cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Qua đó, góp phần thắt chặt thêm tình cảm gắn bó keo sơn, thủy chung, trong sáng giữa hai dân tộc Việt Nam – Lào, 2 tỉnh Nghệ An – Xiêng Khoảng.
Dự kiến từ tháng 8 đến cuối năm 2022, tỉnh Nghệ An sẽ có các hoạt động lớn kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Lào và 45 năm ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam – Lào như: Hội thảo hợp tác đầu tư thương mại – du lịch giữa tỉnh Nghệ An và các tỉnh của nước bạn Lào; tổ chức đoàn công tác sang tham dự các hoạt động kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Lào và 45 năm ký Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác Việt Nam – Lào; kết hợp tham dự hội đàm cấp cao với tỉnh Xiêng Khoảng và Hủa Phăn theo thư mời của tỉnh bạn. Tổ chức hội đàm cấp cao, ký kết biên bản hợp tác giai đoạn 2022 – 2025 tại Nghệ An…
Ông Giang Công Huy – Trưởng phòng Lãnh sự biên giới (Sở Ngoại vụ Nghệ An) cho biết: Trên cơ sở chỉ đạo của UBND tỉnh, các ngành, các địa phương cũng đã tổ chức nhiều hoạt động có ý nghĩa. Điển hình như Hội đàm giữa Bộ Chỉ huy BĐBP Nghệ An với Bộ Chỉ huy Quân sự, Ban Giám đốc Công an 3 tỉnh nước bạn Lào. Huyện Kỳ Sơn tổ chức giao ban định kỳ với các huyện Noọng Hét, Mường Mọc, Mường Khăm, tỉnh Xiêng Khoảng và huyện Mường Quắn, tỉnh Hủa Phăn của nước bạn Lào. Huyện Quế Phong tổ chức tọa đàm, giao lưu văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao với huyện Xăm Táy, huyện Mường Quắn, tỉnh Hủa Phăn. Huyện Con Cuông phối hợp cùng huyện Pek, tỉnh Xiêng Khoảng (Lào) tổ chức thành công tọa đàm với chủ đề “Hữu nghị, đoàn kết, hợp tác”. Qua đó, lãnh đạo các địa phương hai bên đã trao đổi thông tin, kinh nghiệm, hợp tác giúp nhau phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo; xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị.
Ngoài ra, UBND tỉnh Nghệ An cũng giao Sở Ngoại vụ chủ trì phối hợp với Tỉnh đoàn Nghệ An và các đơn vị liên quan tổ chức tọa đàm giáo dục truyền thống lịch sử về mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt và hợp tác toàn diện giữa hai Đảng, hai Nhà nước và Nhân dân hai nước Việt Nam – Lào; giao Hội Hữu nghị Việt – Lào chủ trì phối hợp với các trường đại học, cao đẳng đào tạo lưu học sinh Lào trên địa bàn tỉnh, tổ chức cuộc thi hùng biện tiếng Việt cấp tỉnh… Thông qua các hoạt động này, nhằm tăng cường hơn nữa sự hiểu biết sâu sắc trong đội ngũ cán bộ, đảng viên và nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ hai nước về tầm quan trọng của việc giữ gìn, củng cố và phát triển mối quan hệ đặc biệt Việt Nam – Lào trong tình hình mới.