Ngày 21/4, diễn viên hài Volodymyr Zelensky đã đánh bại Tổng thống đương nhiệm Petro Poroshenko trong vòng hai của cuộc bầu cử Tổng thống Ukraine. Một người chưa từng có kinh nghiệm trên chính trường, dẫn đầu đoàn hài kịch nổi tiếng Kartal-95, đóng vai tổng thống trong loạt phim hài “Người công bộc của nhân dân” (“Servant of the People”) là những gì người dân Ukraine biết đến trước đó về người đàn ông 41 tuổi Zelensky.
Volodymyr Zelensky đã để lại dấu ấn trong mắt công chúng là một con người trung thực và giản dị, bước chân vào chính trường chỉ vì tình yêu dành cho Tổ quốc.
Con đường trở thành tổng thống đầy khác biệt đã trở thành tiêu đề bàn luận trên khắp địa cầu. Nhưng đằng sau chiến thắng “long trời lở đất” đấy chứa đựng một câu chuyện khác. Nếu so với nét đặc trưng chính trị của Ukraine, thì chiến thắng của Zelensky không đi theo con đường truyền thống – phân chia Đông – Tây trong vòng 2 thập kỷ qua tại Ukraine.
Các nhà phân tích thường mô tả tình hình chính trị của Ukraine như một cuộc đấu tranh không ngừng nghỉ giữa Tây Âu và Đông Nga. Viện Xã hội học Quốc tế Kiev đã phân chia Ukraine thành 4 khu vực vĩ mô dựa trên những yếu tố văn hoá, kinh tế và lịch sử, bao gồm: Đông, Tây, Trung tâm và Nam. Nếu như tại Đông Ukraine là nơi tập trung của phần đa người Nga, thì phía Tây lại là vùng đất của những người Ukraine theo chủ nghĩa trung thành với dân tộc. Những vấn đề liên quan đến hai khu vực này chính là đặc trưng cho nền chính trị Ukraine trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XXI.
Ngược dòng thời gian, cuộc bầu cử Tổng thống Ukraine năm 2010 là một minh chứng cho sự phân chia Đông – Tây. Lúc bấy giờ, ứng viên Viktor Yanukovych đã đại diện cho phe theo Nga, trong khi ứng viên Yulia Tymoshenko đại diện cho phe ủng hộ phương Tây. Sự phân cực số phiếu bầu giữa hai khu vực Đông và Tây Ukraine rất đáng chú ý “một 9, một 10”: ông Yanukovych đã giành được gần 90% số phiếu bầu tại khu vực phía Đông, đây cũng là tỷ lệ mà bà Tymoshenko sở hữu tại khu vực phía Tây.
Thế nhưng, mọi lối mòn trong cuộc đua bầu cử tổng thống tại Ukraine, sự kìm hãm Đông – Tây trong giới chính trị của Ukraine đã bị Zelensky phá vỡ.
Không phải Đông, chẳng phải Tây, thậm chí, ứng viên Zelensky nhận số phiếu bầu thấp nhất tại hai khu vực này. Ngược lại, ông lại nhận được sự ủng hộ lớn nhất từ phía Nam, đặc biệt là từ quê nhà của ông, thành phố Krivoy Rog, tỉnh Dnepropetrovskaya, và khu vực trung tâm, nhất là thủ đô Kiev.
Vậy điều gì đã xảy ra, khiến bài hùng biện của Zelensky gây được tiếng vang lớn trong lòng các cử tri trên khắp Ukraine. Điều này cũng dễ lý giải, bởi một phần vì cách thể hiện vượt trội của cá nhân Zelensky, mặt khác vì người dân Ukraine đã không còn tin vào những lời hứa hẹn suông của giới chính trị cầm quyền và hy vọng vào một “làn gió mới” – điều mà Zelensky cam kết mang lại.
Vai diễn nổi tiếng nhất của Volodymyr Zelensky là trong một series phim truyền hình có tên “Người công bộc của nhân dân”. Ông đóng vai một thầy giáo nghèo, trung thực, nhưng tình cờ trở thành tổng thống của đất nước. Bộ phim có nội dung châm biếm chính trị sâu sắc, trở thành một trong những chương trình truyền hình ăn khách nhất của Ukraine, và Zelensky trở thành “con gà đẻ trứng vàng” của kênh truyền hình nổi tiếng 1+1 của Ukraine.
Cho đến trước giờ G của cuộc bầu cử tổng thống, kinh nghiệm chính trị “dắt lưng” của Zelensky chỉ dừng lại ở vai diễn trên màn ảnh nhỏ, không đội ngũ chuyên gia cố vấn, thậm chí không có những chính sách đối ngoại và an ninh quốc gia. Và chiến dịch tranh cử kéo dài 4 tháng cũng không làm rõ được Zelensky là ai và ông ấy nghĩ gì. Điều đáng chú ý nhất, chính vì độ ăn khách, Zelensky đã lấy luôn tên của bộ phim để đặt cho đảng của mình, vốn chỉ được thành lập vài tháng trước kỳ bầu cử.
Thế nhưng, tương tự như vai diễn của mình, ứng viên Zelensky đã “đổ bộ” lên chính trường Ukraine như một cơn bão, theo cách riêng độc đáo của mình. Khác với thường lệ, Zelensky không tổ chức các cuộc biểu tình rầm rộ, không họp báo, tránh các cuộc phỏng vấn sâu với truyền thông, thay vào đó ông có mặt khắp nơi trên các kênh truyền hình nổi tiếng. Đối đãi “con cưng” của mình, kênh Truyền hình 1+1 đã lấp đầy các khung giờ giải trí cuối tuần bằng các chương trình có sự góp mặt của Zelensky và đoàn kịch của ông từ chương trình tạp kỹ, cuộc thi tài năng hài, đến phát sóng bộ phim “Người công bộc của nhân dân”. Thậm chí, thay vì tiếp xúc với cử tri, hay tổ chức các cuộc họp công khai, Zelensky lại dành phần lớn thời gian của tháng đầu tiên trong quá trình tranh cử để cùng ekip của mình sản xuất 3 tập phim “Người công bộc của nhân dân”.
Khi không có xuất phát điểm là một chính trị gia, những “người ngoại đạo” như doanh nhân, anh hùng trong làng thể thao, ngôi sao giải trí nếu tham gia tranh cử, thường sẽ cố gắng xoa dịu nỗi sợ về sự thiếu kinh nghiệm chính trường bằng cách chỉ ra các vấn đề nhức nhối, tồn tại. Thế nhưng, Zelensky, chính xác, đã làm điều ngược lại. Ông nhìn thẳng và chấp nhận sự thiếu hiểu biết, sự non trẻ của mình. Điều này cho thấy, Zelensky sẵn sàng tiếp cận với sự thay đổi mới mẻ. Cuối cùng, người dân Ukraine đã quá mỏi mệt, kèm theo đó là sự thất vọng tràn trề đối với giới tinh hoa, khi họ luôn “sống trong sợ hãi” với đói nghèo, tăng trưởng chậm, khu vực phía Đông thường xuyên xảy ra những xung đột quân sự. Các cử tri Ukraine đã sẵn sàng cho một gương mặt mới – Zelensky, dù hơn ai khác, họ hiểu rằng đây là một người không sở hữu nhiều kinh nghiệm trên chính trường.
Trong cương lĩnh tranh cử, Zelensky thể hiện mình như chính nhân vật trong bộ phim khi khẳng định rằng ông tranh cử tổng thống chỉ trong một nhiệm kỳ. Zelensky hứa sẽ trình dự thảo luật đầu tiên về dân chủ, trong đó sẽ hình thành các nhiệm vụ chính cho chính quyền, đặc biệt thông qua các cuộc trưng cầu dân ý. Ngoài ra, Zelensky còn đề xuất đơn giản hóa bộ máy chính quyền, đấu tranh chống tham nhũng, kích thích tự do cạnh tranh, phát triển sản xuất trong nước, thúc đẩy thu hút đầu tư, đặc biệt đưa Ukraine gia nhập thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Liên minh châu Âu (EU).
Dành được sự ủng hộ và niềm tin lớn từ phía người dân, nhưng Volodymyr Zelensky cùng đảng của ông “Người công bộc của nhân dân” sẽ phải đối diện với những thách thức không hề nhỏ. Sự hỗ trợ đắc lực của tân tổng thống sẽ bị thu hẹp dần khi ông bắt đầu hoạch định chi tiết những chính sách, bởi vốn dĩ trước đó những “cố vấn” mà Zelensky tương tác chỉ xoay quanh các đồng nghiệp trong đoàn hài kịch, những nhà lãnh đạo tổ chức phi chính phủ, hay tỷ phú Kolomoyskiy – ông chủ của kênh Truyền hình 1+1. “Gia tài” mà tân Tổng thống Zelensky kế nhiệm từ Tổng thống Petro Poroshenko là quan hệ Nga – Ukraine bị đẩy xuống mức thấp nhất trong lịch sử; cuộc xung đột đẫm máu tại miền Đông Ukraine vẫn diễn ra phức tạp; mối quan hệ không rõ ràng với EU và NATO. Tất cả những vấn đề trên đòi hỏi một nỗ lực chính trị, ngoại giao khổng lồ. Trong khi đó, thiếu hụt nền tảng kiến thức về nhân sự và chính sách có thể là lực cản, dẫn đến những sai lầm, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng, an ninh quốc gia và chính sách đối ngoại.
Áp lực không chỉ đến từ cộng đồng xã hội tại Ukraine, mà còn đến từ yếu tố bên ngoài, nhất là những đối tác phương Tây, trong đó có Mỹ và EU.
Một số nhà quan sát phương Tây cho rằng, nhà lãnh đạo thiếu kinh nghiệm ở Ukraine có thể sẽ trở thành “điểm tựa” để Nga tăng tốc khôi phục sức ảnh hưởng và sự kiểm soát đối với láng giềng này. Mới đây nhất, ngày 24/4, Tổng thống Nga Volodymyr Putin đã ký sắc lệnh nhằm đơn giản hóa thủ tục cấp hộ chiếu cho người dân sinh sống ở khu vực ly khai tại miền Đông Ukraine, đồng thời lý giải sự ra đời của sắc lệnh này xuất phát “hoàn toàn nhân đạo”. Ukraine gọi đây là hành động “khiêu khích” của Moskva, còn phương Tây cho rằng động thái này như một cái cớ để Nga can thiệp sâu ở Ukraine.
Ngược lại, bằng một thái độ nhã nhặn hơn, Tổng thống Putin cho rằng, Nga và Ukraine là hai nước anh em, do vậy việc người dân của hai nước có chung quốc tịch là điều bình thường. vài ngày sau đó, nhà lãnh đạo Nga tiếp tục tuyên bố có thể đơn giản hóa thủ tục cấp hộ chiếu cho toàn bộ người dân Ukraine, bất chấp sự phản đối của Kiev.
Cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ từng nhận định: “Không Ukraine, Nga không còn là một đế chế, nhưng với một Ukraine dễ dàng bị khuất phục, Nga nghiễm nhiên trở thành một đế chế”.
Những lo lắng về tài năng trên chính trường của tân Tổng thống Zelensky là có cơ sở, tuy nhiên, ở một góc độ khác, Zelensky có thể biến yếu điểm thành ưu điểm. Cuộc cải tổ nào cũng cần có một nhà lãnh đạo mang phong cách “tự sát”, thường những người ngoại đạo chưa từng tham gia hệ thống chính trị, sẽ bắt đầu hành trình với tâm huyết thúc đẩy cải cách vì một lý tưởng nhất định, sẵn sàng từ bỏ cái cũ và cởi mở đón nhận cái mới.
Nhằm đối phó với những mối đe dọa quân sự và can thiệp chính trị của Nga, Mỹ và châu Âu sẽ vận dụng hết khả năng để hỗ trợ nhà chính trị gia mới Volodymyr Zelensky nhanh chóng trở thành một nhà lãnh đạo tài giỏi và tự tin. Theo đó, các nhà hoạch định chính sách tài ba của Mỹ và châu Âu sẽ giúp đỡ bộ phận giúp việc của tân Tổng thống Zelensky, đồng thời khuyến khích các bộ trưởng của Ukraine cùng nhau hợp tác, vận hành sáng suốt bộ máy chính quyền mới.
Trong một tập của series phim “Người công bộc của nhân dân”, nhân vật tổng thống của Zelensky thủ vai đã nói trước Quốc hội rằng: “Xã hội đã thay đổi. Nó sẽ không tiếp tục chờ đợi và tha thứ”. Người dân Ukraine đã tự quyết định vận mệnh của mình qua những lá phiếu. Điều quan trọng họ mong mỏi nhất, người họ lựa chọn sẽ mang lại lợi ích, thay đổi cuộc sống mới, chứ không phải trở thành cái bóng hay con rối trong cuộc đối đầu giữa phương Tây và Nga.
