Cho đến bây giờ, anh Lầu Dúa Chò (40 tuổi), vẫn chưa hết bàng hoàng khi kể lại vụ lở núi đã cuốn trôi một nửa căn nhà của mình. Anh Chò là trưởng bản Huồi Khí (xã Mường Típ), một trong những bản bị lở núi uy hiếp nghiêm trọng nhất ở vùng cao Nghệ An.
“Thật khủng khiếp. Từ nhỏ đến giờ chưa bao giờ thấy một cảnh tượng nào kinh hoàng đến như vậy. Cứ như trong các bộ phim về thảm họa vậy”, anh Chò kể về vụ sạt lở vào trung tuần tháng 8/2018. Hôm đó, trời mưa lớn nhiều ngày liền, cũng như nhiều nhà khác, gia đình anh Chò không thể đi rẫy được. Buổi trưa, khi cả nhà đang ngủ ở gian chính thì giật bắn người bởi những tiếng động lớn. Tỉnh dậy, anh Chò thấy một nửa căn nhà đang bị khối đất đá từ trên đỉnh núi giày xéo. Đó là gian bếp, cách giường ngủ của anh chừng ít mét. Lập tức, anh hô hào cả nhà cùng tháo chạy.
“Lúc đó đất đai thì rung chuyển, rồi tiếng gầm thét vang trời, rất đáng sợ. Cũng may gia đình vừa ăn cơm quanh bếp xong rồi lên ngủ. Nếu không thì đã bị chôn vùi rồi”, anh Chò kể. Chỉ trong tích tắc, dòng nước lũ kèm đất nhão và những tảng đá không lồ đã xét đôi căn nhà của vị trưởng bản. Căn nhà sau đó được sửa lại, nhưng suốt nhiều tháng trời, cả gia đình anh không dám ngủ lại vì sợ, phải tá túc hàng xóm.
Kể từ vụ lở núi vào trung tuần tháng 8/2018 đến nay, anh Chò đã phải hàng chục lần tháo chạy khỏi tử thần như vậy. “Giờ ai cũng sợ lắm. Không cần chính quyền vận động họ cũng sơ tán. Cứ mưa lớn là lại phải dắt díu nhau mà chạy”, vị trưởng bản lắc đầu ngao ngán.
Nhưng, không phải ai cũng may mắn thoát nạn như gia đình anh Chò. Cũng trong buổi trưa hôm ấy, cách bản Huồi Khí chừng 10km, gia đình anh Moong Phò Tuất (44 tuổi, bản Xốp Phong, xã Mường Ải), vẫn bình thản ăn cơm trưa. Khi cả gia đình 10 người vẫn chưa kịp xong bữa thì đất, đá theo dòng nước lũ từ trên núi bất ngờ đổ xuống. Cả bản Xốp Phong nháo nhào hô hoán nhau cùng chạy.
“Lúc đó anh Tuất cũng đã chạy kịp rồi, nhưng chạy được một đoạn ngó lại vẫn không thấy ông bố đâu. Bố anh ấy đã 80 tuổi nên không thể chạy được. Anh Tuất đành phải quay lại cõng bố. Nhưng không kịp”, vợ anh Tuất, chị Moong Mẹ Tuất gạt nước mắt kể. Chỉ trong tích tắc, hai bố con cùng căn nhà cũng là cửa hàng bán tạp hóa bị đẩy xuống dòng Nậm Típ cạnh đó. Hàng chục người thân chỉ biết đứng trên cây cầu cứng khóc thét. 2 tiếng sau, thi thể ông Moong Phò Uôn được tìm thấy dạt vào bản Na Lượng (xã Hữu Kiệm), cách đó hơn 60km đường sông. Còn thi thể anh Tuất mãi 2 tuần sau mới tìm thấy. Không chỉ riêng bố con anh Tuất, đợt mưa lớn năm đó đã khiến 6 người dân ở huyện Kỳ Sơn thiệt mạng vì lở núi và lũ quét. Hàng loạt ngôi nhà bị vùi lấp….
Nhớ lại đợt lở núi năm đó, ông Hạ Bá Thái – Chủ tịch UBND xã Mường Típ kể, hôm đó ông cùng một số cán bộ xã đang leo lên nhà một số hộ dân ở trên núi cao thuộc bản Huồi Khí để kiểm tra tình hình. “Bỗng chốc những âm thanh vang rền, nó giống như tiếng cưa máy đặt bên cạnh tai vậy. Rồi khối đất, đá từ trên núi đổ xuống như những đợt sóng thần. Chúng cứ cuồn cuộn, hết lớp này đến lớp khác. Cuốn trôi toàn bộ những gì trên đường đi. Thật kinh hoàng. Chỉ khoảng nửa tiếng sau, tôi từ trên cao nhìn xuống thì các khe suối đã bằng phẳng luôn rồi. Khung cảnh xung quanh không còn nhận ra nữa”, ông Thái kể và cho hay, sau đó, đoàn cán bộ cũng mắc kẹt ở Huồi Khí, không thể trở về trụ sở xã vì đất, đá đã chắn ngang các tuyến đường, xe máy không thể qua lại.
Sau trận lở núi kinh hoàng đó, xã Mường Ải, Mường Típ bị cô lập gần 2 tháng. Tuyến tỉnh lộ 543D chạy từ Mường Xén qua 2 xã này gần như bị hỏng hoàn toàn. Người dân có việc muốn ra thị trấn phải cuốc bộ đường vòng mất hơn 1 ngày. Khu vực này cũng mất điện hoàn toàn trong suốt quãng thời gian đó. Cho đến nay, sau hơn 2 năm, tuyến đường này vẫn chưa thể khắc phục trở lại, nhiều đoạn bị những tảng đá khổng lồ chắn ngang, khiến ôtô không thể qua lại.
Nhưng, điều khiến người dân 2 xã này lo lắng nhất đó là những vết nứt chi chít, chạy dạy trên các đỉnh núi. Theo người dân, những vết nứt này rộng chừng 1 mét, sâu khoảng 2 mét và đang ngày càng lớn dần lên. Có nguy cơ tách hẳn lớp vỏ của một triền núi. “Sớm muộn gì những vết nứt này cũng gây sạt lở. Dân làng sống ngay phía dưới nếu không được di dời thì không biết chuyện gì sẽ xảy ra nữa”, ông Chủ tịch UBND xã Mường Típ nói và cho hay, toàn xã có 9 bản thì 7 bản nằm trong nguy cơ bị ảnh hưởng bởi lở núi, cần bố trí nơi ở mới. Nghiêm trọng nhất là ở các bản như Huồi Khí, Na Mỳ, Vàng Phao….
Còn tại xã Mường Ải, ông Cụt Bá Nhâm – Chủ tịch UBND xã cho hay, tình trạng sạt lở núi xảy ra ở nhiều điểm. Trong đó, nguy cơ cao nhất là các điểm ở bản Xốp Phong và Xốp Lau. Riêng ở bản Xốp Phong, bản này chỉ có 30 hộ sinh sống, nhưng sau nhiều vụ lở núi, một số hộ dân vì quá sợ hãi đã phải dỡ nhà, tự đi tìm vùng đất mới để sinh sống. Những hộ còn lại, mỗi lần mưa lớn đều phải đi sơ tán.
Nằm ở trung tâm xã Mường Ải, nhiều hộ dân ở bản Xốp Lau cũng “đứng ngồi không yên” suốt 2 năm nay vì lở núi, lũ quét. Bản này nằm lọt thỏm dưới một bãi đất cạnh khe Nậm Típ. Ngay phía bên kia khe, cách những ngôi nhà này chừng vài chục mét là một điểm sạt lở đang lớn dần. Để đề phòng điểm sạt lở này cũng như lũ quét từ thượng nguồn khe đổ xuống, mới đây chính quyền đã phải đầu tư hàng tỷ đồng để làm bờ kè.
Nhưng, khi kè được phía bờ sông thì ở đầu bên kia bản lại xuất hiện hàng loạt vết nứt. Đe dọa đến nhiều ngôi nhà của các hộ dân. Chính vì vậy, mỗi lần mưa lớn, hàng chục hộ dân ở đây lại phải hối hả kéo nhau đi lánh nạn.
Box: Mường Ải và Mường Típ là 2 trong những xã xa xôi và nghèo đói nhất của tỉnh Nghệ An. Cư dân của các xã này chủ yếu là người Khơ Mú và người Mông. Trước đây, các bản làng thường sống ở trên cao. Hơn 20 năm trước, mở tỉnh lộ 543D chạy từ Mường Xén qua 2 xã này rồi quay ngược trở lại để về Na Ngoi, Nậm Càn, chính quyền mới vận động người dân xuống dưới thấp, sống dọc tuyến đường này. Nhưng do mặt bằng quá ít, những ngôi nhà ở đây thường được dựng chênh vênh dưới chân núi. Phía dưới là dòng Nậm Mộ, Nậm Típ quanh năm chảy xiết.
