Phương Nam có một bài ca

Trong tâm thức những kẻ tha hương, có lẽ chẳng thứ gì vang lên gần gũi, tha thiết mà thiêng liêng như hai tiếng “quê hương”, bởi ấy không chỉ là nơi chôn rau cắt rốn, là tuổi thơ, mà còn là tầng tầng lớp lớp những lắng đọng của thời gian in dấu sự tồn tại và tiếp nối của những thế hệ cha ông, như một thứ trầm tích lấp lánh và dẫn dụ con người quay trở lại.

Bài thơ “Phương Nam có một bài ca” của tác giả Trương Hòa Bình cũng nằm trong mạch nguồn thơ ấy. Là một bài thơ dài viết về quê hương, tác phẩm của Trương Hòa Bình giống như một bài hát ru da diết mà êm ái dành cho những người gắn bó với mảnh đất phương Nam, khiến họ một lần nữa như được trở về với ngôi nhà của chính mình, của cha ông mình, để hiểu và yêu nó hơn, nhưng đồng thời cũng là tiếng nói của mỗi người con Việt bày tỏ tình yêu với nơi mình sinh ra, dẫu ở bất cứ đâu trên dải đất hình chữ S.

Ngày Chúa Nguyễn Phúc Nguyên cho người Nam tiến khai hoang mở cõi, mảnh đất phương Nam còn là một nơi hoang vắng. Mảnh đất mới cần mọi nguồn lực để phát triển nhanh chóng, và trên hết cần sự quyết tâm, ý chí và tâm huyết của con người. Trương Hòa Bình đã dẫn lại câu ca quen thuộc để nói về cái nghèo của quê hương: “Quê mình nghèo lắm ai ơi/ Đông thời thiếu áo hè thời thiếu cơm”. Câu ca quen thuộc mở đầu cho bài thơ lục bát dài của tác giả, như thể làn điệu ấy đã thấm đẫm trong tâm hồn ông tự lâu lắm rồi, như thể nó là ngọn nguồn của mọi niềm thương nỗi nhớ.

Tác giả viết về việc “gắng công tìm hạt thóc thơm”, về việc “mở đất một miền phương Nam”, về “ngàn gian truân, vượt trùng dương”, về “đất trời buổi ấy chơ vơ”, những “bộn bề lo toan”, những “gian khó ngổn ngang” của người phương Nam từ buổi mở cõi cho đến những năm sau này, của những con người “ly hương viễn xứ” và cả người “ở lại giữ làng”, nhưng đồng thời với đó, tác giả cũng khẳng định ý chí, sự cần mẫn và lòng quyết tâm của con người trước thiên tai khắc nghiệt, trước muôn vàn khó khăn thử thách. Đó là những con người “sơn khê mấy dặm can trường lắm khi”. Từ những kẻ xa quê đến những người ở lại, từ những “phận má hồng” đến những trang nam nhi, người già đến người trẻ, tất cả đều chung nhau một lời thề nguyện:

“Đinh ninh nguyện một lời thề
Chung lưng đấu cật bộn bề lo toan”

Không có lòng quyết tâm ấy, không có lời nguyện thề ấy, sẽ không thể nào có được mảnh đất phương Nam xinh đẹp như ngày nay. Trương Hòa Bình đã viết về tất cả với một niềm yêu thương và trân trọng tận đáy lòng. Dường như trong từng câu thơ của ông có cả những giọt nước mắt của thương của nhớ, của những quặn đau, trăn trở. Những người dân phương Nam hiện lên trong thơ ông vừa mộc mạc, chân chất, vừa đầy khí thế hăng say lao động và mang đậm tính năng động, xông xáo, đầy nhiệt huyết của những người tiên phong, những người khai phá. Họ là những lưu dân đã đặt bước chân lịch sử lên mảnh đất hoang dã, để bắt đầu ở đó sự sinh tồn, để bắt đầu ở đó một dòng chảy cuộc sống mới, để bắt đầu ở đó một truyền thống.

Là vùng đất mới, nhưng phương Nam đã nhanh chóng có được bản sắc văn hóa của mình. Trương Hòa Bình đã viết về những nét văn hóa ấy với một lòng tự hào sâu sắc:

“Dòng sông sóng nước vỗ bờ
Mang mang trải những giấc mơ ngọt ngào”

Từ một nơi rừng thiêng nước độc, từ muôn vàn gian khó, con người đã biến mảnh đất phương Nam thành một “giấc mơ ngọt ngào”. Ca dao, tục ngữ, chuyện xưa tích cũ, câu hò điệu hát…, những nét văn hóa dân gian ấy đã được sáng tạo và nuôi dưỡng. Rồi cả những câu Kiều từ mảnh đất xứ Nghệ cũng được “truyền khẩu vượt ngàn” để đến với người phương Nam như một thứ vốn liếng tinh thần, vỗ về họ trong những đêm trường gian khổ, để tâm hồn họ luôn đẹp và sáng trong. Truyền thống hiếu học cũng đã hình thành sau bấy nhiêu năm khai khẩn và ổn định cuộc sống. Bắt gặp trong thơ Trương Hòa Bình những hình ảnh đầy xúc động về “thầy đồ xứ Nghệ vượt trùng khơi xa” để vào dạy dân hiếu trung lễ nghĩa, giúp các sĩ tử bút nghiên lều chõng về kinh thi tài, hình ảnh những cặp vợ chồng “ghe bầu xuôi ngược sóng to”, “mang bài vọng cổ”, mang “đàn ca tài tử cống xề líu lo”, đàn tranh, đàn cò, đàn kìm, đàn bầu để nuôi dưỡng hồn mình. Người phương Nam vất vả, người phương Nam kiên cường, người phương Nam yêu văn nghệ, trọng lễ nghĩa, ham học hỏi và sống thật thà, tình cảm. Cho thấy chính con người với tình yêu của mình đã làm nên tất cả. Truyền thống văn hóa có thể bắt nguồn từ đâu nếu không phải là từ tình yêu đó? Và “có một bài ca” như cách gọi của Trương Hòa Bình, hẳn phải là bài ca đẹp khi nó được cất lên từ những thương yêu, khi nó hóa giải được những gian nan, trở ngại, khi nó là thứ thanh âm trong trẻo cứu rỗi con người khỏi cuộc sống có quá nhiều bão táp.

Những câu thơ của Trương Hòa Bình, lúc lắng xuống tái tê, lúc ngân lên đầy nhạc điệu du dương và thơ mộng, lúc hào hứng, phấn chấn như đứng trước một bức tranh đẹp để tụng ca. Có cảm giác như đó là những tâm tình, xúc động của tác giả đã được hun đúc bấy lâu, từng day dứt cùng ông trong những đêm tha phương, khiến ông đau đáu một niềm thương nỗi nhớ mỗi khi nhớ về cố hương, giờ đây bỗng tuôn trào thành những lời thơ lục bát dặt dìu. Âm điệu của lục bát, vốn dễ đi vào lòng người, đã chắp cánh cho những suy tư của tác giả, khiến chúng được bày tỏ vừa tự nhiên vừa mê đắm. Kết thúc bài thơ, cảm hứng trước vẻ đẹp của mảnh đất và con người phương Nam đã được tác giả khái quát thành tình yêu đối với đất nước:

“Một hình chữ S đẹp thay
Non sông gấm vóc chung tay giữ gìn”…